مقدمه
نمونهبرداری درست از آب برای تهیه نمونهای که نمایانگر کل باشد، ضروری است. نمونه برداری به هدف آزمون و ماهیت نمونه بستگی دارد و اهداف نمونه برداری با توجه به نوع آزمون متفاوت است.
آزمونهای میکروبیولوژی برای تعیین مطابقت آب با ویگیهای استاندارد، پایش کارایی فرآیند تصفیه آب، تعیین نوع و میزان آلودگی انجام میشود. میکرواورگانیسمها، موجودات زنده ای هستند که در صورت ورود به آب برخلاف بسیاری از آلایندههای شیمایی، یک محلول را تشکیل نمیدهند بلکه ایجاد سوسپانسیونی با درجات مختلف چسبندگی میکنند.
استفاده از مراجع زیر برای این استاند ارد الزامی است:
- استاندارد ملی ایران شماره 7002، آب آشامیدنی مورد مصرف در فرآوری غذا و نوشیدنی-راهنمای نمونهبرداری
- استاندارد ملی ایران شماره 8910، کیفیت آب- روش نمونهبرداری- آیین کار
استانداردهای نگهداری از نمونه شیمیایی و میکروبی آب
به منظور نگهداری صحیح نمونه های جمع آوری شده لازم است استانداردهای زیر رعایت شوند:
- بلافاصله پس از نمونه برداری درب بطری باید بسته شده و در محیط با دمای مناسب قرار داده شود.
- در حالت کلی لازم است نمونه هایی که حداقل یک ساعت تا آزمایش فاصله دارند را در یخچال با دمای 4 درجه سانتی گراد نگهداری کنید.
- اطلاعاتی از قبیل زمان و محل نمونه برداری، تاریخ، نام نمونه گیر بر روی ظروف درج شود.
- ظروف حاوی آب های نمونه گیری شده بهتر است در جعبه و محفظه های چوبی نگهداری شوند و فضای خالی بین آنها به منظور جلوگیری از تکان خوردن های زیاد با کاغذ و پارچه به خوبی پر شود.
- در محفظه نگهداری از نمونه هایی که سرعت انجماد بالایی دارند لازم است از یخ خشک استفاده شود.
همان طور که در ابتدای متن نیز اشاره شد، یکی از اصلی ترین دلایل و اهداف برای نمونه برداری از آب، انجام آزمایش های میکروبی یا بیولوژیکی می باشد. برای این منظور اغلب از روش های لحظه ای نمونه برداری استفاده شده و علاوه بر استانداردهایی که در بالا به آنها اشاره شد، لازم است چند مساله مهم مد نظر قرار گیرد که عبارتند از:
- برای نمونههای معمول(برای مثال نمونه برداری از شیر آب، آب های تفریحی و آب استخرهای شنا) باید از ظروف تمیز و سترون که در اتوکلاو با دمای (3±121) به مدت حداقل 15 دقیقه قرار گرفته، استفاده کنید.
- نمونهگیری بهتر است به گونهای انجام شود که تا حد امکان ذرات برگ و تکه های پارچه و آشغال های موجود در آب وارد ظرف نشوند.
- نمونهگیری به گونهای باید انجام شود که ظرف با کف جوی یا نهر و محل نمونه برداری برخورد نداشتهباشد تا ذرات رسوب و ته نشین شده معلق نشوند.
- اطلاعاتی از قبیل دمای هوا، وجود جلبک، بوی تعفن و هر نشانه غیر طبیعی بهتر است یادداشت شود.
استانداردهای نمونه بردار میکروبی آب
استاندارد نمونهبرداری میکروبی آب به منظور بررسی کیفیت میکروبیولوژیکی آب و تضمین سلامت آن انجام میشود. این استانداردها به دقت دستورالعملهایی برای جمعآوری، نگهداری و تحلیل نمونههای آب ارائه میدهند. در ادامه به برخی از اصول و مراحل مهم این استانداردها اشاره میشود:
- نقاطی برای نمونه برداری انتخاب شوند که نماینده کلی وضعیت کیفیت آب باشند، مانند ورودیها، خروجیها، و نقاط توزیع.
- تعداد نمونهها باید براساس تعداد جمعیت تحت پوشش و منابع آب تعیین شود.
- ظروف نمونهبرداری باید استریل، ترجیحاً شیشهای یا پلیاتیلنی باشند.
- حجم مناسب برای نمونهبرداری حداقل 500 میلیلیتر است.
- ظروف باید پیش از استفاده استریل شده و درب آنها محکم بسته شود.
- از آلودگی دستها و ظروف جلوگیری شود. نمونهبرداری از جریانی از آب که به مدت کافی جاری بوده است انجام شود.
- در صورت نیاز، مواد نگهدارنده مانند تیوسولفات سدیم به نمونه اضافه میشود تا کلر باقیمانده در آب را خنثی کند.
- نمونهها باید در دمای 4 درجه سلسیوس (بدون انجماد) نگهداری و حمل شوند.
- نمونهها باید در اسرع وقت، معمولاً ظرف 6 ساعت به آزمایشگاه ارسال شوند.
- نتایج باید به دقت ثبت و به مراجع ذیربط گزارش شود.
- تفسیر نتایج براساس مقایسه با استانداردهای ملی و بینالمللی کیفیت آب انجام میشود.
- در صورت شناسایی آلودگی میکروبی، اقدامات فوری برای اصلاح منبع آب و اطلاعرسانی به جامعه انجام شود.
- رعایت دقیق این استانداردها به جلوگیری از شیوع بیماریهای آبمحور و حفظ سلامت عمومی کمک میکند.
استانداردهای نمونه برداری شیمیایی و فیزیکی آب
در برخی از مواقع، دلیل اصلی نمونه برداری آنالیز پارامترهای شیمیایی و فیزیکی می باشد. در این شرایط نیز لازم است به استانداردها و نکات مهم در حین نمونه برداری دقت شود که برخی از آنها عبارتند از:
- به منظور انجام آزمایش های متعدد بهتر است ظرف نمونه گیری بین یک تا 5 لیتر حجم داشته باشد.
- پس از نمونه برداری لازم است مقداری از این آبها را در ظروف مختلف برای اندازه گیری PH، مقدار اکسیژن محلول در آب کنار گذاشته شود.
با توجه به نوع آزمایشی که لازم است بر روی نمونه ها انجام شود، زمان نگهداری از نمونه باید تعیین گردد. به عنوان مثال در ادامه به چند مورد از پارامترها و زمان نگهداری از نمونه در آنها اشاره شده است:
- اندازه گیریPH: با ظروف نمونه برداری شیشه ای بهتر است آزمایش بلافاصله انجام شود.
- اندازه گیری TDS: در صورتیکه نمونه در ظروف درپش آبند قرار داشته باشد، تا 6 ماه برای انجام آزمایش می توان زمان اختصاص داد.
- اندازه گیری کلسیم یاCa: در صورتیکه نمونه در ظروف پلاستیکی و شیشه ای نگهداری شود و مقدار ph کمتر از 2 باشد، تا 6 ماه می توان نمونه را نگهداری نمود.
- اندازه گیری سدیم یاNa: نمونههای قرار گرفته در ظروف پلاستیکی و شیشه ای با ph کمتر از 2 را می توان تا 6 ماه نگهداری کرد.
- اندازه گیریBOD: نمونه های قرار گرفته در ظروف پلاستیکی و شیشه ای را می توان در محیطی با دمای 4 درجه سانتی گراد تا 48 ساعت نگهداری کرد.
- اندازه گیریCOD: نمونه های قرار گرفته در ظروف پلاستیکی و شیشه ای را می توان در دمای 4 درجه سانتی گراد تا 28 روز نگهداری کرد.
دستورالعمل نمونهبرداري از آب
-برای نمونهبرداري از آب بايد از يك ظرف پلاستيكي استفاده شود. حدود 120 تا 240 ميليمتر آب از منبع اصلی داخل ظرف نمونه برداری ریخته شود.
-در صورتي كه ظرف نمونه برداری خيلي بزرگ باشد به دلیل ورود هوا داخل نمونه، احتمال رسوب كربنات كلسيم (CaCO3) وجود دارد.
-قبل از برداشتن نمونه آب از يك چاه، اجازه دهيد كه پمپ آب حداقل به مدت 30 دقيقه كار كند.
- در صورت امكان، نمونه آب را در همان روزي كه جمعآوري شده است جهت تجزيه به آزمایشگاه منتقل كنيد. در غیر این صورت، نمونه را باید در يخچال (دمای حدود 4 درجه سلسیوس) نگهداري كنيد تا شوري آن تغییر نکند.
دستورالعمل نمونه برداري از خاك
- زمان نمونه برداری
برای تهیه نمونه خاک از باغ محدودیتی از لحاظ زمانی وجود نداشته و میتوان در هر فصلی از سال بسته به هدف مورد نظر جهت نمونهبرداری اقدام کرد.
-چگونگی نمونه برداری
نمونه خاک در یک باغ معمولاً از نیمه بیرونی سايهانداز درخت و در سه عمق 30-0، 60-30 و 90-60 سانتيمتری برداشته میشود. در برخی مواقع از دو عمق 40-0 و 80-40 نمونهبرداری انجام میشود. البته باید در نظر داشت در برخی باغات به ويژه باغات پسته بهتر است از لایه های ژنتیکی بطور جداگانه نمونه برداری شود. در این روش میتوان احتمال وجود سخت کفه و لایه های غیرقابل نفوذ در مسیر نفوذ ریشه و آب را پیشبینی کرد. برای تشخیص لایه های ژنتیکی میتوان از تغییرات رنگ یا بافت خاک در عمق پروفیل استفاده کرد.
-حداكثر مساحت باغ برای تهیه يك نمونه مركب
حداكثر مساحت باغ جهت تهیه يك نمونه مركب 4 هكتار است. چنانچه مساحت زمين بيشتر از 4 هكتار بود باید آن را به دو قسمت تقسيم نموده و از هر قسمت يك نمونه مركب بطور جداگانه تهيه كرد. اگر زمين حتي كمتر از 4 هكتار باشد ولي يكدست نباشد و از نظر مشخصات ظاهری، حاصلخيزي، پستي و بلندي، نوع خاك، رنگ، عمق و نوع محصول قبلي باهم تفاوت داشته باشد، باید از هر قسمت جداگانه نمونهبرداري انجام شود.
نمونهبرداري را از يك طرف زمين شروع کرده به صورت مارپيچي با فاصلههاي تقريباً مساوي تا انتهاي زمين ادامه دهيد. جهت نمونهبرداري خاك باغ باید چالههایی به عمق 60 تا 90 سانتيمتر حفره شده و به طور مجزا از عمقهاي مورد نظر نمونهبرداري شود. بدين صورت كه نقاط هم عمق چالهها را با همديگر مخلوط و يك نمونه مركب تهيه نمود. به عنوان مثال از عمقهاي 30-0، 60-30 و 90-60 سانتيمتري نمونههاي مركب به طور جداگانه تهيه شود. پس از خشك شدن خاک ها در معرض هوا، نمونه ها داخل پلاستيك ريخته شده و به آزمايشگاه منتقل شود.
- برخي مواقع باید عمق نمونهبرداري را تا 120 سانتيمتري و در برخي خاكها تا 2 متر افزایش داد.
-به طور كلي نمونهبرداري بايد از بخشی از خاک كه ريشهها در آن فعال هستند، صورت بگیرد اگر چه انجام چنين كاري غالباً مشكل است.
دستورالعمل نمونه برداري از گیاه
تجزيه برگ در کنار آزمون خاک روش دیگری برای بهبود وضعیت تغذیهای و در نتیجه، عملکرد گیاه است. تنها با تجزیه گیاه میتوان وضعیت واقعی عناصر غذایی گیاه را تشخیص داد. در واقع، آزمون خاک نشاندهنده حاصلخیزی خاک بوده و مشخص میکند چه مقدار عناصر غذایی در خاک برای گیاه قابل استفاده است. در حالی که تجزیه گیاه مشخص میکند آیا مدیریت کوددهی برای بهبود وضعیت تغذیهای گیاه کافی و مناسب بوده است یا نه. انجام تجزیه گیاه براي بررسي احتمال كمبود یا زیادبود عناصر در طول فصل رشد گیاه مفيد است.
باید توجه داشت که مهمترین مرحله در تجزیه گیاه، تهیه یک نمونه خوب است. یک نمونه گیاه خوب، نمونه ای است که نماینده واقعی درختان در یک باغ باشد.
یکی از نکات مهم در تجزیه گیاه این است که از کدام اندام گیاه (برگ، میوه یا ساقه) و در چه مرحلهای از رشد نمونه برداری انجام شده است. زمان نمونهبرداری و اندام مورد نظر برای نمونه برداری در گیاهان مختلف متفاوت است. حتماً این اطلاعات باید در فرم مشخصات نمونه ذکر شود.
تکمیل فرم مشخصات
برای هر نمونه ارسالی به آزمایشگاه باید یک فرم مشخصات تکمیل شود. در این فرم تلفن خود را وارد کنید تا مسئول آزمایشگاه و یا کارشناس متخصص تغذیه گیاه و توصیه کودی بتواند در موارد لزوم با شما تماس بگیرد.
در فرم مشخصات لازم است تا حد ممکن اطلاعات دقیق از سابقه باغ و مدیریت آن ارایه شود تا بتوان توصیه کودی دقیقتر و جامعتری انجام داد. یک نسخه از این فرم را برای خود بایگانی کنید.
برای تهیه یک نمونه گیاه مناسب، رعایت نکات زیر اهميت دارد:
-از درختاني نمونه برداري شود كه از نظر رقم، شرايط عمومي باغ، قدرت رشد، مقدار محصول و هرس يكنواخت هستند.
- نمونه گیاه را داخل یک پاکت کاغذی بزرگ قرار دهید و به صورت خشک به آزمایشگاه ارسال کنید. نمونه ها را داخل کیسه پلاستیکی قرار ندهید. همچنین نباید نمونه گیاه تازه ارسال شود بلکه باید نمونه ها خشک شوند.
-به هیچ وجه نمونه ها شسته نشوند.
-فرم مشخصات را داخل پاکت نمونه قرار دهید.
مواردی که نباید نمونه برداری شود:
-گياهاني كه به مدت طولاني تحت تنشهاي محيطي يا تغذيهاي بوده اند يا گياهاني كه توسط حشرات خسارت مكانيكي ديدهاند يا دچار بيماري ميباشند.
-گياهان آلوده به گرد و غبار يا خاك يا مواد شيميائی.
-بافتهاي گياهي مرده.
مواردی که در انتقال نمونه به آزمایشگاه باید رعایت شود:
-در نمونه برداري گياه بايد مراقب بود ترکيب شيميايي نمونهها به دلیل تماس با مواد خارجي (ناشي از ظروف يا ابزارهاي نمونه برداري) آلوده نشود.
-در طي انتقال نمونهها به آزمايشگاه نیابد درصد رطوبت نمونه ها و وضعیت ظاهری آنها تغییر کند.
-بافتهاي گياهي تازه در یخچال با دما كمتر از 5 درجه سلسيوس نگهداری شوند.
-تا حد ممكن بايد نمونهها طي 24 ساعت بعد از نمونهبرداري به آزمايشگاه منتقل شوند.
مقدار نمونه برگ
-تعداد نمونه برگ مورد نیاز برای گیاهان مختلف در جدول 1 ذکر شده است.
-كليه برگها را از پيرامون درخت در ارتفاع شانه يا بالاتر انتخاب نماييد.
-از يك شاخه فقط يك برگ انتخاب نمائيد. برگها را با كشيدن بطرف پايين جدا كنيد بطوري كه دمبرگ روي برگ باقي بماند.
محل نمونه برداری برگ از درخت
-در پسته معمولاً از برگچه انتهائی برگهای واقع در وسط شاخههای رشد سال جاری (که بر روی شاخه يکساله آنها خوشه پسته وجود نداشته باشد) نمونه برگ تهیه میشود.
- معمولاَ افزايش تعداد گياهان مورد نمونهبرداري و افزايش تعداد نمونه برداشت شده از هر گياه سبب ميشود نمونه ها نماينده واقعيتر جامعه گياهي باشند.
زمان نمونه برداری برگ
- زمان نمونه برداري از برگ بستگي به هدف مورد نظر، جنس گياه، شرايط اقليمي و برخي عوامل ديگر دارد و معمولاً نمونه هاي برگ در نيمه دوم تيرماه تا مردادماه جمع آوري ميشود.
نمونه برداری میوه
- در درختان ميوه براي تعیین غلظت كلسيم و بور از ميوه ها نمونه برداری میشود.
دستورالعمل نمونه برداری گیاه برای درختان میوه
نام گیاه | مرحله رشد | اندام گیاهی مورد نمونه برداری | مقدار نمونه |
|
بادام | اواسط فصل (8-6 هفته پس از تورم جوانهها) | برگچه انتهایی برگهای بالغ در شاخه انتهایی | 20-40 برگچه | |
گیلاس | اواسط فصل (6-4 هفته پس از تورم جوانه ها) | برگچه انتهایی برگهای بالغ در شاخه غیربارور | 20-30 برگچه | |
سیب و گلابی | اواسط فصل (8-4 هفته پس از تورم جوانه ها) | برگهای بالغ ازشاخه های میانی (شاخه غیربارور) | 20 تا 30 برگ | |
زردآلو | اواسط فصل (8-4 هفته پس از تورم جوانه ها) | برگهای بالغ از رشد سال جاری (شاخه غیربارور) | 20 تا 30 برگ | |
هلو | اواسط فصل (8-4 هفته پس از تورم جوانه ها) | برگهای بالغ از رشد سال جاری (شاخه غیربارور) | 20 تا 30 برگ | |
برگ انگور | (الف) مرحله رشد رویشی و (ب)مرحله میوه دهی | برگ کاملاً بالغ (بدون دمبرگ) برگ مجاور خوشه میوه پایه | 15 تا 25 برگ 15 تا 25 برگ | |
دمبرگ انگور | (الف) مرحله رشد رویشی و (ب)مرحله میوه دهی | برگ کاملاً بالغ برگ مجاور خوشه میوه پایین | 50 تا 75 برگ 50 تا 75 برگ | |
مرکبات | (الف) مرحله رشد رویشی و (ب)مرحله میوه دهی | برگ کاملاً بالغ (رشد بهاره) برگهای مجاور میوه | 20 تا 30 برگ 20 تا 30 برگ | |
گردو | اواسط فصل (8-6 هفته پس از تورم جوانه ها) | زوجبرگچه میانی برگهای بالغ از شاخه انتهایی | 20 تا 40 برگچه |